آثار فقهی- حقوقی نسب حاصل از غیر نکاح شرعی

آثار فقهی-حقوقی نسب حاصل از غیر نکاح شرعی

چکیده

نسب به معنای قرابت، خویشاوندی و پیوستگی بین دو انسان می‌باشد، که دارای انواع مختلفی است؛ یا از طریق نکاح شرعی حاصل شده است که نوع طبیعی و معمول نسب می‌باشد، و یا از راهی جزء نکاح شرعی ایجاد شده است مانند: شبهه، زنا، تلقیح مصنوعی که هر کدام از این موارد در جایگاه خود دارای برخی یا همه آثار فقهی- حقوقی نسب می‌باشند. نسب ناشی از شبهه و زنا در عصر پیامبر _{(صلی الله علیه و اله و سلم)}و امامان _{(علیه السلام)}نیز وجود داشته است و آیات و روایاتی که مرتبط با این مسأله باشد به چشم می‌خورد، و می‌توان از طریق آیات و روایات حد و مرز مسأله را شناسایی کرد، و به طور دقیق‌تر درباره شامل شدن آثار نسب بر آن‌ها (ولد شبهه و ولد زنا) بحث کرد. اما تلقیح مصنوعی نسبی می‌باشد که تقریباً تازه پا به میدان گذاشته است و در سال 1368 اولین مرکز باروری در یزد شروع به کار کرده است. تلقیح مصنوعی دارای انواع مختلفی مانند همولوگ (AIH) و هترولوگ (AID)می‌باشد که هر کدام ازاین دو نوع، خود نوع‌های مختلفی را در برمی‌گیرد از میان این انواع، فرزند متولد شده از همولوگ، از نظر حکم تکلیفی و وضعی، مشکلی پیش‌رو ندارد چون از اسپرم و تخمک زوجین استفاده شده است، پس مانند کودک طبیعی می‌باشد. اما در روش هترولوگ که خود دارای اقسامی مانند: اهدای اسپرم، اهدای تخمک، اهدای جنین و اجاره رحم می‌باشد، چون پای فرد بیگانه (غیر از زوجین) به میان می‌آید پس به طبع آن حکم تکلیفی و وضعیی آن‌ها مورد بحث و نظر فقها قرار می‌گیرد، که گروهی قائل به حرمت این عمل می‌باشند و برای اثبات نظر خود از آیاتی مانند آیه 30  نور و آیات 5-7 سوره مؤمنون که دلالت بر حفظ فرج می‌کند، استفاده می‌کنند. اما گروه دیگری با رد استدلال گروه اول با این بیان که ادله ارائه شده از طرف آن‌ها ناظر بر مقاربت و تماس جنسی می‌باشد و از این حیث دلالت بر حرمت نمی‌کند و در نتیجه  قائل به جواز شده‌اند، و برای اثبات ادعای خود از اصالت البرائت و اصالت الاباحه که از مستقلات عقلی می‌باشد استفاده کرده‌اند، و قائل به این نظر هستند که هر عملی مباح است، مگر عملی که از طرف شارع صریحاً ممنوع شده باشد، پس در زمان ضرورت می‌شود از تلقیح مصنوعی استفاده کرد و دلیلی بر حرمت آن وجود ندارد. بعد از بیان حکم تکلیفی انواع تلقیح مصنوعی، حکم وضعی (ارث، نفقه، حضانت و ...) انواع تلقیح مصنوعی مورد بررسی قرار گرفته است.

در مورد رابطه نسبی کودکان حاصل از تلقیح مصنوعی می‌توان گفت: با توجه به آیات 5-7 سوره طارق و آیه 57 سوره فرقان، فرزند حاصل از نطفه تنها به کسانی که صاحب نطفه هستند (صاحب اسپرم و صاحب تخمک) ملحق می‌شوند. و در مورد رحم اجاره‌ای نیز بحث در این است که آیا صاحب رحم هم می‌تواند مثل صاحب تخمک مادر شرعی تلقی شود؟ که در این‌جا نظرات مختلفی وجود دارد (فقط صاحب تخمک مادر می‌باشد، فقط صاحب رحم مادر است ، هم صاحب تخمک و هم صاحب رحم هر دو مادر تلقی می‌شوند). بعد از روشن شدن رابطه نسبی وضعیت ارث، حرمت نکاح، نفقه و ... کودکان متولد شده از تلقیح مصنوعی به راحتی قابل اثبات می‌باشد چون اگر ثابت شود که فرزند مزبور با چه کسی رابطه نسبی دارد پس به طبع آن از آن‌ها هم ارث می‌برد و هم نفقه و حضانت او بر آن‌ها واجب می‌شود، چون در حکم فرزند حاصل از نکاح شرعی می‌باشند، و تمام آثار فقهی و حقوقی را شامل می‌شوند. به دنبال آن فرزندان متولد شده از شبهه مورد بررسی قرار گرفته است، که در هیچ کدام از منابع فقهی، حکمی که مستلزم بر حرمت ولد شبهه باشد یافت نشده است؛ حتی به موجب ماده 1166 قانون مدنی که می‌گوید: «هرگاه به واسطه وجود مانعی، نکاح ابوین طفل باطل باشد، نسب به هریک از ابوین که جاهل بر وجود مانع بوده مشروع و نسبت به دیگری نامشروع خواهد بود»؛ می‌توان گفت حرمتی در این مورد وجود ندارد. ولد شبهه مانند ولد طبیعی (از نکاح شرعی) می‌باشد، پس تمام آثار نسب را دارا می‎‌باشد، و همچنین در مورد ولد زنا با توجه به آیات و روایاتی که دلالت بر حرمت این عمل می‌کنند می‌بایست قائل به حرمت شد.

در مورد الحاق زنا زاده به زانی و زانیه دو نظریه وجود دارد:

1.      گروهی قائل به این هستند که فرزند به زانی و زانیه ملحق می‌شود و تنها از ارث به حکم نص خاص استثناء شده است و بقیه احکام نسب بین آن‌ها محفوظ می‌باشد.

2.      گروهی نیز قائل به این هستند که ولد زنا به هیچ یک از زانی و زانیه ملحق نمی‌شود، و تنها نکاح است که استثناء شده است، و با توجه به عام بودن ادّله وجوب دیه و قصاص باید گفت که فرزندان حاصل از تلقیح مصنوعی و یا ولد شبهه و ولد زنا نیز شامل عمومیّت حکم وجوب قصاص و دیه می‌شوند و هم‌چنین سقط جنین نیز حرام می‌باشد مگر مواردی که استثناء شده است و فرقی نمی‌کند که فرزند سقط شده از نکاح شرعی باشد یا تلقیح مصنوعی و یا از راه شبهه و زنا ایجاد شده باشد.

واژگان کلیدی: آثار نسب، احکام نسب، انواع نسب، تلقیح مصنوعی، ولد شبهه، ولد زنا، اهدای جنین، اجاره رحم.

چکیده پایان نامه خانم سمیه امینی

پایان نامه ایشان در تاریخ 94/8/24 دفاع شده است.

استاد راهنمای ایشان حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمد مهدی کریمی نیا و استاد مشاور ایشان حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای رضا کاظم لو و استاد داور ایشان حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای احمد شفیعی نیا بودند.